مگس زیتون
مگس زیتون:
اهمیت اقتصادی
اهمیت قرنطینه ای
میزبانهای مگس زیتون
مناطق انتشار
علائم خسارت
شکل شناسی آفت
زیست شناسی آفت
فنولوژی
مبارزه
میوه زیتون
اهمیت اقتصادی
لارو مگس زیتون با تغذیه از گوشت میوه، باعث ریزش میوه ها قبل از برداشت، کاهش کیفیت روغنی زیتون و ورود قارچهای پاتوژن از محل سوراخ ورودی لاروها می شود که بدین ترتیب اسیدیته داخل میوه ها به میزان دو تا چهار برابر افزایش می یابد. نوع خسارت به نوع واریته میوه بستگی دارد. اگر میوه ها از واریته های کنسروی باشد، تمام آنها آسیب می بینند و بازار پسندی محصول به واسطه خسارت مستقیم لاروها از بین می رود. شایان ذکر است که یک لارو 150-50 میلی گرم از گوشت میوه را با توجه به رقم میوه مصرف می کند.
خسارت ریزش میوه ها با افزایش وزن و میزان روغن در میوه های باقی مانده تا حد زیادی جبران می شود. همچنین اگر لاروها در اوایل دوره زندگی بمیرند، با وجود علائم سوراخ شدگی، میوه ها می توانند به رشد طبیعی خود ادامه دهند.
کاهش محصول توسط مگس زیتون در ایتالیا حدود 38 درصد تولید در بین سالهای 55-1953 و حدود 19 درصد در طی سالهای 76-1974 تخمین زده می شود. همچنین در یوگسلاوی کاهش محصول 30 درصد و در سوریه 25 درصد بوده است. در یونان اگر مبارزه شیمیایی صورت نگیرد، خسارت گاهی به 40-30 درصد محصول نیز می رسد ولی اقدامات شیمیایی خسارت را در حدود 5 درصد نگهداشته است.یکی دیگر از مهمترین مواردی که در مورد خسارت این مگس وجود دارد، انتقال باکتری مولد گال زیتون Pseudomonas savastanoi است.
اهمیت قرنطینه ای
این گونه به میوه های سایر جنسها به جز Olea حمله نمی کند، از این رو تنها به میوه زیتون به صورت اقتصادی خسارت می زند. این گونه در تمام کشورهای زیتون خیز اروپا مشاهده می شود بنابراین نمی تواند دارای اهمیت قرنطینه ای در این مناطق باشد. البته احتمال رشد آفت در سایر میوه ها وجود دارد. این گونه با توجه به افزایش سطح زیر کشت زیتون در ایران و آلودگی تقریبا تمام کشورهای زیتون خیز همسایه به این مگس، از اهمیت دو چندان برخوردار است.
میزبانهای مگس زیتون
در شرایط آزمایشگاهی، مگس زیتون روی کلیه گیاهان خانواده Oleaceae تخم گذاری و رشد می کند. در طبیعت، فعالیت تخمگذاری و تغذیه لارو آفت تنها محدود به میوه های زیتون و سایر درختان جنس. Oiea spp، است ولی مراحل دیگر زندگی شامل تغذیه بالغین و جفتگیری ممکن است روی سایر گیاهان انجام شود.
مناطق انتشار
این گونه در تمام کشورهای زیتون خیز حاشیه دریای مدیترانه وجود دارد و در سمت غرب تا جزایر قناری مشاهده می شود. این آفت در مناطقی که میوه زیتون بومی نبوده و زیتون به عنوان یک گیاه جدید معرفی می شود، مانند آمریکای جنوبی و مرکزی، کالیفرنیا، آریزونا، مکزیک، السالوادور و آمریکای جنوبی، آرژاتتین، شیلی، پرو، اروگوئه، آسیای مرکزی (چین) و استرالیا هنوز گزارش نشده است.
اروپا: کرواسی، شوروی سابق، روسیه، یونان، ایتالیا، مالت، پرتغال، اسپانیا، سوئیس، فرانسه و یوگسلاوی، قبرس، گرجستان، آذربایجان، ارمنستان
آسیا: هند، اسرائیل، اردن، لبنان، پاکستان، سوریه و ترکیه
آفریقا: الجزایر، آنگولا، مصر، اریتره، اتیوپی، کنیا، لیبی، مراکش، آفریقای جنوبی، سودان و تونس
علائم خسارت
علائم سوراخ شدگی و سوراخهای خروجی آفت ممکن است روی میوه وجود داشته باشد. تخمها به صورت منفرد داخل محفظه کوچکی زیر سوراخ تخمریزی، گذاشته می شوند. از دیگر علائم خسارت می توان به آثار روی میوه ها، تغذیه داخلی لاروها، زخمهای سیاه تا قهوه ای و ریزش میوه ها قبل از رسیدن اشاره کرد.
شکل شناسی آفت
تخم
سفیدرنگ، کشیده با میکروپیل برآمده در قسمت انتهای عقبی بوده و 7/0 میلیمتر طول و 2/0 میلیمتر عرض دارد.
لارو
لارو این آفت در حداکثر رشد به طول 7-5/6 میلیمتر و عرض 7/1 -2/1 میلیمتر می رسد. لاروها اگر از زیتون سبز تغذیه کنند به رنگ سفید روشن و اگر از زیتون سیاه تغذیه کنند به رنگ ارغوانی کثیف مشاهده می شوند. سر لارو ذوزنقه ای دارای دو شاخک سه بندی و قطعات دهانی همانند سایر مگس ها است. پلهای Oral به صورت 12-10 ردیف کوچک و کم عمق، قلابهای دهانی به شدت اسکلروتیزه شده است که هر کدام دارای دندانه های خمیده، استوانه ای و کوتاه نوکی است.
لارو سن اول بدون سوراخ تنفسی در بند اول سینه بوده ولی سنین دوم و سوم دارای آن هستند. تمایز لاروهای سنین دوم و سوم با توجه به فرم سوراخهای تنفسی بند اول قفسه سینه صورت می گیرد. قسمت جلویی بندهای اول تا سوم سینه و بندهای اول و دوم شکم دارای 5-3 ردیف از خارهای کوچک است که هر بند را فرا می گیرد. بندهای سوم تا پنجم شکم دارای تعداد کمی خار در قسمت پشتی و در تراکم بالا در قسمت شکمی است.
بندهای سوم تا پنجم شکم در سطح شکمی دارای خارهای ریز است ولی در سطح پشتی و جانبی خار مشاهده نمی شوند. سوراخ تنفسی جلوی دارای 12-8 لوله کوتاه است و دارای یک rima ضخیم است. طول موهایSpiracular نصف طول شیار سوراخ تنفسی و اغلب منشعب است که شامل دسته های هفت تایی از موهای پشتی و شکمی و دسته های 4-2 تایی مو است. ناحیه مخرجی دارای لبهای کوچک کمی متورم است که توسط چندین ردیف نا پیوسته خارهای ریز احاطه می شود.
شفیره
شفیره آفت تخم مرغی شکل، زرد تا قهوه ای رنگ بوده و حدود 5/4-4 میلیمتر طول دارد و بندهای لارو سن آخر مشخص است.
حشره بالغ
حشره بالغ مگس زیتون 5-4 میلیمتر طول دارد و سر آن به رنگ زرد مایل به قرمز بوده و در قسمت صورت، کمرنگ تر است. در قسمت بالای شاخک دو لکه سیاه رنگ مشاهده می شود. سینه به رنگ زرد مایل به قرمز با پشت سیاه رنگ مشاهده می شود. سینه به رنگ زرد است. سپرچه و Humeral callus زرد رنگ پریده، پاها زرد مایل به قرمز و بالها شفاف با رگبرگهای مشخص و یک لکه سیاهرنگ در انتهای آن است. شکم به رنگ قهوه ای بلوند است که در حاشیه جانبی بندهای یک تا چهار آن دو لکه سیاه رنگ با اندازه های متفاوت مشاهده می شود.
تشخیص از سایر مگسهای میوه
صورت این آفت دارای نقاط سیاه در شیارهای شاخک است. سپر بدون نقش میانی و بدون نقشهای Pstsutural جانبی و بدون موی Anterior Supra – alar است. سپرچه نیز بدون موی قاعده ای است. بال دارای لکه های رنگی کمی بوده و نوار Costal به صورت یک نقطه نوکی نمایان است. سلول bc (قسمت باریک) بدون میکروتریشیای متراکم است. قسمت پشتی بند سوم و چهارم شکم دارای نقشهای جانبی سیاه بوده و در نرها این قسمت دارای مو شانه (شانه های مویی) در هر طرف است.
زیست شناسی آفت
مگس ماده هنگامی که میوه زیتون برای تخمگذاری مناسب است، به این گیاه جلب می شود و میوه های تازه تشکیل شده نمی توانند جلب کننده حشرات ماده برای تخمگذاری باشند. میزان مطلوب میوه زیتون برای تخمگذاری، به رقم زیتون و سطح اقدامات زراعی بستگی دارد بنابراین زیتونهای تحت آبیاری و یا ارقام میوه بزرگ مانند میوه های کنسروی، زودتر از زیتونهای بدون آب یا ارقام مختلف کاشته شده اند، درختان با میوه بزرگتر به عنوان محل تجمع آفت محسوب می شوند که قبل از سایرین آلوده می شوند. با این وجود تحرکات بینایی، بویایی و چشایی نیز برای جلب ماده ها برای تخمگذاری مهم هستند.
تخمگذاری تحت تاثیر جلب کننده ها، تحریکهای مربوط به تخمگذاری و ترکیبات بخار شونده دور کننده ای که توسط میوه زیتون طی مراحل خاص رشد خود ایجاد می کند، قرار دارد. تخمگذاری تحت تاثیر ترکیبات مشتق شده از oleoeuropeine (یک فنولیک گلوکوزاید درخت زیتون) است. ترکیبات مومی روی زیتون محرک تخمگذاری نیستند، ولی ترکیبات بخار شونده عصاره شاخ و برگ، محرک تخمگذاری هستند. مگسهای ماده روی درختی که زودتر میوه هایش رسیده و یا آبیاری می شود و در نتیجه رشد یافته تر است، جمع می شوند.
تخمهای مگس زیتون زیر پوست میوه هایی که هنوز مورد تخمگذاری قرار نگرفته اند، گذاشته می شوند. بعد از ایجاد سوراخ تخمریزی، حشره ماده تخمش را داخل آن گذاشته و با استفاده از تخمریز خود آب میوه را تا حدی به اطراف پخش می کند که این امر به عنوان جلوگیری کننده از تخمگذاری مجدد روی یک میوه موثر است. بدین وسیله انتشار تخمها تنظیم می شود ولی ممکن است زیتونهای حاوی بیش از یک تخم نیز مشاهده شود. ترکیب دور کننده dihydroxy-phenylethyl alcohol – 3.4 –B که از هیدرولیز oleoeuropeine به دست می آید به خوبی شناخته شده است. سایر ترکیبات فنلی موجود در آب میوه مانند pyrocatechol نیز خصوصیات دور کننده دارند. به علاوه، بخش روغنی آب میوه تازه نیز دور کننده است. مرگ و میر تخم به خصوص در اوایل تابستان زیاد است، زیرا واکنشهای ناشناخته بیوشیمیایی درون گوشت میوه آلوده که باعث رشد سریع میوه می شود، تخم ها را له می کند.
این تخمها از 20 روز در دمای 10 درجه تا 3 روز در دمای 5/32 درجه سانتی گراد تفریخ شده و لاروهای خارج شده به مدت 37 روز در دمای 5/12 درجه تا 9 روز در دمای 30 درجه سانتیگراد تغذیه می کنند. در مراحل آخر نیز با اضافه شدن درصد روغن میوه، لاروهای رشد یافته ممکن است خفه شوند. شفیره در خاک در زیر درخت میزبان ایجاد شده و حشرات بالغ در تمام طول سال ظاهر می شوند. قبلا تصور می شد که مگس زیتون می تواند در تمام طول سال با دسترسی به میوه های مناسب به رشد خود ادامه دهد؛ ولی در غیاب میوه مناسب و وجود شرایط نامناسب، ماده ها به دیاپوز می روند. حشرات بالغ تا هفت ماه زندگی کرده و آنهایی که در پاییز خارج می شوند، دارای حداکثر طول عمر هستند. در حرارتهای زیر صفر درجه، مگسهای بالغ ممکن است تا مدتی زنده بمانند ولی اگر حشره چند روزی در این شرایط بماند از بین می رود. این مگس در مناطق شمالی دریای مدیترانه سه نسل و در یونان تا چهار نسل می تواند داشته باشد.
فنولوژی
شرایط آب و هوایی، نوع رقم زیتون و فیزیولوژی حشره روی فنولوژی مگس زیتون تاثیر گذار است. طی زمستان، دمای پایین، شرایط سخت آب و هوایی و قابل دسترس نبودن میوه عوامل مهم محدود کننده جمعیت این آفت محسوب می شوند. مگسهای بالغ- که اگر شرایط زیاد سخت نباشد تا بهار زنده می مانند- روی میوه های باقی مانده روی درخت و یا شفیره های درون خاک زمستان را می گذرانند. در اواخر بهار و اوایل تابستان و عدم وجود شرایط مناسب، یک مرحله فیزیولوژیکی مقاوم و از نظر جنسی نارس در این آفت ظاهر می شودکه با تشکیل میوه های تازه زیتون که برای تخمگذاری نامناسب هستند، همزمان می شود. پایان این مرحله فیزیولوژیکی با ظهور میوه های مناسب مصادف می شود. طی این زمان افراد زمستان گذران و شاید نتایج نسل اول، ممکن است در بهار مشاهده شوند.
در طی تابستان، دمای 33 درجه سانتیگراد و بالاتر، باعث ایجاد مرگ و میر بالای تخمها، لاروها و شفیره ها می شود. این مرگ و میر زمانی که دمای بالا با رطوبت نسبی پایین همراه شود، مشخص تر می شود و ظاهرا افزایش رطوبت نسبی اثر مرگ آور دمای بالا را تعدیل می کند.
در نواحی جنوبی اروپا، آلودگی آفت مانند Crete و شمال آفریقا و سواحل لبنان و سوریه آلودگی در اواخر ماه می شروع می شود. در تابستان که زمان گرمی هوا بوده و رطوبت پایین طولانی تر است، جمعیت آفت کنترل می شود. به خصوص در تونس جمعیت آفت تا قبل از پاییز افزایش نمی یابد.
تغذیه
تغذیه مگس زیتون بالغ از شفیره خارج شده از میوه، زخمهای برگ و ساقه گیاهان مختلف، عسلک حشرات و نکتار صورت می گیرد. در آزمایشگاه، حشرات ماده تغذیه شده روی ساکارز با مصرف ذخایر چربی خود تعداد محدودی تخم می گذارند. برای تولید تعداد تخم به میزان طبیعی، وجود پروتئینها به خصوص اسیدهای آمینه آزاد لازم است. استفاده از هیدرولیزات مخمر تنها برای یک روز ماده های از ساکارز تغذیه شده را قادر به تولید تعداد تخم طبیعی طی 12 تا 14 روز می کند. در طبیعت، ماده ها با استفاده از گرده به عنوان منبع پروتئین، قادر به بقاء و تولید مثل هستند ولی ویتامینها و مواد معدنی نیز مورد نیاز است. فعالیت تغذیه ای حشرات بالغ، کنترل آنها را با استفاده از طعمه مسموم امکان پذیر می سازد.
در طبیعت، لارو مگس زیتون مونوفاژ بوده و تنها از گوشت میوه زیتون تغذیه می کند. وجود باکتری همزیست برای رشد لاروهای جوان در بافت مزوفیل زیتون لازم است. این باکتریها با انجام هیدرولیز آنزیمی پروتئین زیتون، اسید آمینه های لازم را برای لارو که خود به تنهایی قادر به تهیه آنها نیست، فراهم می سازند. باکتریهای همزیست در لوله های کور لوله گوارش لارو و حشرات بالغ وجود دارند و در حشرات بالغ، این باکتریها در کیسه های سری یا سفالیک تکثیر می شوند. این باکتری ها در انشعابات مری فراوان بوده و از آن جا به روده میانی مهاجرت می کنند. این باکتری ها سطح تخمها را حین تخمگذاری آغشته کرده و از این رو به لاروهای جوان منتقل می شوند و انتقال باکتری مولد گال زیتون Pseudomonas savastanoi نیز به همین ترتیب صورت می گیرد. استفاده از آنتی بیوتیکها در جلوگیری از انتقال این باکتری ها، روش نوینی در کنترل مگس زیتون محسوب می شود.
تولید مثل
تولید اسپرماتوزوئید در مگسهای نر از مرحله پیش شفیره شروع شده و طی مرحله شفیرگی بدون آن که کامل شود ادامه می یتبد. بیضه ها چهار روز بعد از ظهور حشرات بالغ کامل می شوند و تولید اسپرم طی سیکلهای هفت تا ده روزه در اوول همزمان با خروج حشرات ماده از پوپاریوم انجام می شود. طول زمان قبل از تولید زرده با زمان تولید زرده و ایجاد پوسته تخم یکسان است. در شرایط آزمایشگاهی، اولین تخمها شش تا هشت روز بعد از ظهور بالغین تولید می شوند. در طبیعت، زمان رسیدن تخمدانها در اوایل تابستان با ایجاد شرایط محیطی مناسب و وجود میوه های قابل دسترس برای جفتگیری مصادف می شود. در بقیه مدت سال، شرایط محیطی و دسترسی به غذا (از تمام منابع) عامل مهم تنظیم کننده دامنه بلوغ ماده ها است.
در طبیعت، مراحل پیدا کردن جفت و جفتگیری در پایان روز اتفاق می افتد. زمان جفتگیری با ریتم درونی تنظیم می شود. صدای فراخوانی نیز توسط نرها تولید می شود. بلوغ جنسی در هر دو جنس با افزایش فعالیتهای حرکتی، خود آرایی، مالش پاها به شکم، بالها، سر و شاخک و مالیدن آنها به همدیگر و بال زدن در نرها مشخص می شود.
حشرات ماده یک یا دو روز قبل از وجود تخم های کامل درون تخمدانها، جفتگیری می کنند. این زمان با اتمام مرحله زرده سازی در تخمدانها مطابقت دارد. بلوغ نرها یک یا دو روز قبل از بلوغ ماده ها صورت می گیرد. متوسط زمان جفتگیری حدود 5/2 ساعت است. نرها پلی گاموس بوده و یک بار در هر روز جفتگیری می کنند. ماده ها الیگوگاموس بوده و به ندرت بیش از یک یا دو بار در طول زندگی خود جفتگیری خواهند کرد. حشرات ماده تا 15 تا 20 روز پس از جفت گیری قادر به جفتگیری مجدد نیستند و این اکراه ماده ها در جفتگیری مجدد که در بقیه مگسها هم مشاهده می شود، به خاطر ترکیبات منی تولید شده در غدد ضمیمه در مگسهای نر است که این خصوصیت، روش نر عقیمی را در مگسها یک روش کنترل محسوب می کند.
اهمیت ترکیبات جلب کننده بویایی جنسی در این مگس در آزمایشگاه و مزرعه نشان داده شده است. قطرات ترکیبی زرد رنگ روغنی با بوی مشخص کننده توسط سلولهای ترشحی راست روده هر دو جنس در مرحله بلوغ جنسی ایجاد می شود. ماده های بالغ همچنین فرمولی ترشح می کنند که نرهای بالغ را جلب می کند. ترکیب اصلی این فرمون (spiroacetal (5.5)doxaspiro undecane – 1.7) مشخص و ساخته شده است. ترکیب کامل شامل سه جزء دیگر (pinene,n – nonanal & ethyl dodecanoate) نیز است که دارای توانایی جلب کنندگی بیش از ترکیب spiroacetal به تنهایی است. شروع ترشح فرمون توسط ماده ها از روز سوم بعد از ظهور است که تولید فرمون در سیکلهای ده روزه نوسان پیدا می کند و در هر سیکل، یک پیک دو تا سه روزه وجود دارد. نرها از روز سوم بعد از ظهور به این فرمون پاسخ داده اما معمولا آنها بین روزهای هفتم یا یازدهم به فرمون عکس العمل نشان می دهند.
فرمون اصلی ماده ها (spiroacetal (5.5) doxaspiro undecane – 1.7) از ترشحات غدد راست روده ای جداسازی شده است. مقدار زیادی از مواد spiroacetal توسط نرها تولید شده در آزمایشهای مزرعه ای استفاده شده ولی پاسخ نرها به آن کم بوده است. فرمون رها شده از نرها بیشتر برای تجمع حشرات به غذا استفاده می شود.
روشهای مختلفی از به کارگیری فرمون در کنترل مگس زیتون وجود دارد بنابراین، ترکیبات فرمونی برای جلب حشرات به تله در ردیابی یا به دام اندازی انبوه و همچنین اختلال در جفت یابی در باغها مورد استفاده قرار می گیرند.
کیفیت غذا و کیفیت نور در میزان تولید تخم تاثیر دارد. جفتگیری نیز تولید تخم بالا را تحریک می کند، اگر چه انتقال واقعی اسپرماتوزآ یک عامل کلیدی نیست. در آزمایشگاه، باروری کامل ماده های پرورش یافته روی غذای مصنوعی یا زیتون به طور متوسط 470 تخم در حشره ماده هنگام یک بار جفتگیری و 1225 تخم هنگام دو بار جفتگیری است. در طبیعت، باروری مگس زیتون تحت تاثیر شرایط محیطی، دسترسی به زیتون و آداپته شدن ماده ها به غذا قرار دارد. دمای بین 20 تا 30 درجه سانتیگراد برای تخمگذاری مناسب بوده و در دمای زیر 15 درجه و بالای 35 درجه سانتیگراد تخمگذاری متوقف می شود. در نواحی میانی و جنوبی حاشیه دریای مدیترانه، باروری در آخر تابستان پایین است؛ زیرا دمای هوا بالا است. میزان تخمگذاری از سپتامبر تا آخر سال افزایش می یابد و در اکتبر – نوامبر دارای اوج است.
توسعه قبل از بلوغ
توسعه قبل از بلوغ مگس زیتون شامل مراحل تخم، سه مرحله لاروی و شفیره است. در طبیعت، تخمها داخل میوه زیتون گذاشته می شوند. بعد از تفریح، لاروها به عنوان معدنچی میوه درون مزوکارپ عمل می کنند که به صورت سیگموئیدی زیر پوست میوه تونل ایجاد می کنندو این تونلها با رشد لارو وسیع تر می شود. شفیرگی، هم درون میوه و هم در خاک اتفاق می افتد.
تخم
زمان توسعه قبل از بلوغ در تمام مراحل تحت تاثیر حرارت قرار دارد. تحت دمای ثابت، انکوباسیون تخم از 20 روز در دمای 10 درجه سانتیگراد تا سه روز در دمای 5/32 درجه سانتیگراد متفاوت است. سریع ترین زمان رشد (5/2 روز) بین دمای 5/27 تا 30 درجه سانتیگراد اتفاق می افتد. آستانه پایین دمایی بین شش تا ده روز است در حالی که محدوده بالایی حرارت بین 30 و 35 درجه سانتیگراد است. دمای مناسب رشد تخم 5/27 درجه سانتی گراد است و انکوباسیون تخم به 47 تا 68 درجه روز نیاز دارد. در طبیعت، زمان انکوباسیون تخم بین دو تا چهار روز، در تابستان 10-4 روز در پاییز و 19-12 روز در آخر پاییز و زمستان است.
لارو
تحت دمای ثابت در آزمایشگاه، زمان رشد لارو بین 37 روز در دمای 5/12درجه و 9 روز در دمای 30 درجه سانتیگراد متفاوت است. در دمای بین 25 تا 5/27 درجه سانتیگراد، رشد بالا ترین دامنه را دارد. آستانه حرارتی پایین برای رشد لارو 11-6 درجه سانتیگراد است. رشد لارو در دمای بالای 10 تا 11 درجه سانتیگراد به 130 درجه روز و 186 درجه روز در دمای بالای 6/7 درجه سانتیگراد نیاز دارد.
در مزرعه، رشد لارو به رقم زیتون و رسیدگی آن و حرارت بستگی دارد. در آزمایشگاه، رشد لارو در زیتونهای سیاه یک روز از رشد آن در زیتونهای سبز کمتر است. در مورد لاروهای درون میوه خارج از آزمایشگاه، در پاییز رشد لارو 18 تا 47 روز، در زمستان 63 روز یا بیشتر و در بهار 20 روز طول می کشد. تحت این شرایط، رشد لارو به 209 درجه روز در دمای بالاتر از هشت درجه سانتیگراد نیاز دارد. برای رشد لارو در دمای بالای 10 درجه سانتیگراد درجات روز در اکتبر 146 و در آوریل 90 روز است. افزایش سرعت رشد بین پاییز و بهار، به واسطه رسیدگی تصاعدی میوه است که غذای بهتری را در اختیار لارو قرار می دهد.
شفیره
تحت دمای ثابت در آزمایشگاه، زمان رشد شفیره بین 6/48 روز در دمای 5/12 درجه و 3/9 روز در دمای 30 درجه سانتیگراد متفاوت است. در دمای بین 5/22 تا 25 درجه سانتیگراد، رشد بالاترین دامنه را دارد. آستانه حرارتی پایین برای رشد شفیره 10-6 درجه سانتیگراد است. آستانه بالای حرارتی بین 31 درجه و 36 درجه سانتیگراد است اگر چه در دمای 5/32 درجه سانتیگراد اثرات مخرب مشاهده می شود. رشد شفیره در دمای بالای 9 تا10 درجه سانتیگراد 200 و 7/186 درجه روز، در پاییز 12 تا 88 روز، در زمستان 41 تا 92 روز در بهار 17 تا 21 روز است. تحت این شرایط آزاد، درجات روز مورد نیاز رشد شفیره به طور متوسط 5/204 درجه روز در دمای بالای 8 درجه سانتیگراد است.
عموما به علت وجود تاثیر نامطلوب دمای بالا، به خصوص در مورد رشد لاروی، توسعه قبل از بلوغ مگس زیتون در دمای بالا به صورت نمودار سیگموئیدی است.
دیاپوز
مدتها تصور می شود که مگس زیتون یک حشره هومودینامیک است که می تواند در تمام طول سال با دسترسی به میوه های مناسب به رشد خود ادامه دهد. ولی زمان منظمی (آخر بهار – اول تابستان) در مرحله نابالغی مگس زیتون وجود دارد که حتی با وجود حرارت مناسب، رکود مشاهده می شود. در آزمایشگاه، زمانی که سنین قبل از بلوغ تحت دمای پایین (18 تا 20 درجه سانتیگراد) رشد کرده و سپس حشرات بالغ آنها در دمای بالا (26 – 22 درجه سانتیگراد) و تحت روز بلندی (16 ساعت روز) پرورش یافته اند، بنابراین دیگر این آفت هومودینامیک نیست. از آخر ماه می تا تا اوایل ژولای درصد ماده های بالغ از 50 درصد به 10 درصد کاهش می یابند و دوباره در آخر ژولای به 50 درصد می رسد.
زمان نابالغی تولید مثلی در ماده ها به عدم وجود میوه مناسب برای تخمگذاری، طی اواخر بهار و اویل تابستان و وجود شرایط نامناسب بستگی دارد. با این وجود، در پاییز و بهار فعالیت تخمدانهای حشرات ماده حتی بدون وجود میوه مناسب ادامه می یابد و منبع پروتئینی مناسب را فراهم می کند. تاثیرات ترشحی داخلی، وابسته به تحرکات بینایی، بویایی و چشایی که در پایان نارسی تخمدانی ظاهر می شوند، هنوز مورد مطالعه قرار نگرفته است.
درآزمایشگاه، ماده های در حال دیاپوز حتی اگر با افراد بدون دیاپوز جفت شوند، جفتگیری نخواهند کرد. در مزرعه حشرات نر بین اواخر بهار تا اواسط تابستان به فرمون پاسخ نمی دهند. بین ماههای ژوئن – ژولای بیشترین مقدار فرمون اصلی در غدد راست روده ای در نرهای به دام افتاده در مزرعه مشاهده می شود. با این وجود، ارتباطی بین این عدم پاسخ نرها حین دیاپوز و این خصوصیت فیزیولوژیکی خاص غدد راست روده ای هنوز ثابت نشده است.
ساخت فرمون در ماده ها اگر چه تحت تاثیر رسیدگی تخمدانها است، ولی مستقیما تحت کنترل آن قرار ندارد. عوامل تولید شده در تخمدان، رشد را در سایر حشرات تنظیم می کنند. رابطه ای بین رهاسازی فرمون و فعالیت corpora allata یا مغز هنوز گزارش نشده است.
شروع و خاتمه دیاپوز در مبارزه با مگس زیتون باید مورد توجه قرار گیرد. برای مثال، واکنش این حشره به غذا طی دیاپوز تغییر می کند، بنابراین عکس العمل در برابر طعمه های خاص در مبارزه شیمیایی و یا در استفاده از تله ها ممکن است تاثیرگذار باشد. پاسخ به تله های بینایی نیز ممکن است تغییر یافته و همچنین همان طور که گفته شد، نرها در این زمان به تله های فرمونی عکس العملی نشان نمی دهند.
داده های مربوط به تله های فرمونی حین دیاپوز، باید تفسیر شود. علاوه بر فرمونها باید از سایر جلب کننده ها برای کسب اطلاعات در مورد فعالیتهای جفتگیری آفت استفاده شود تا اولین مرحله مبارزه در زمان مناسب صورت گیرد. دیاپوز در فعالیتهایی از جمله ایجاد مدلهای فنولوژیکی برای پیش آگاهی تغییرات جمعیت، جلوگیری از القاء دیاپوز در حشرات پرورشی و رهاسازی مگسهای عقیم و تعیین تعداد نر عقیم مورد نیاز باید مد نظر قرار گیرد.
شرایط زمستان گذرانی و رشد
این حشره بیشتر به صورت شفیره داخل خاک و در اعماق 9-3 سانتیمتری، با توجه به میزان چسپندگی ذرات خاک زمستان گذرانی می کند. ولی حشرات بالغ در محلهای ایمن و یا حتی به صورت لارو در میوه های جمع آوری نشده در شرایط آب و هوایی معتدل می تواند طی زمستان، باقی بماند. حشرات بالغ برای زمان محدودی در دمای زیر صفر درجه می توانند زنده بمانند. عموما مرگ مگسها به دما، طول مدت دمای کم و رطوبت نسبی محیط بستگی دارد.
جدول شماره 1- فعالیتهای مختلف حشرات بالغ در رابطه با درجه حرارتهای مختلف
دما (سانتیگراد)
فعالیتهای حشرات بالغ
6
بی حرکتی کامل
5/6
حرکتهای موضعی
5/9
حرکت بخشهای بدن بدون توقف
2/12
آغاز فعالیت (راه رفتن متقاطع)
5/20
فعالیت عادی (راه رفتن بدون توقف)
25
آغاز فعالیت شدید
40-32
آغاز مرحله تحریک پذیری
40
آغاز تحریک پذیری شدید
42
آغاز فلج شدن
46
مرگ
طول عمر
حشرات بالغ مگس زیتون می توانند تا چند ماه زنده بمانند. بیشترین طول عمر در بین حشرات بالغی که در پاییز ظاهر می شوند، از سپتامبر تا نوامبر افزایش می یابد. در یک آزمایش روی یک درخت در قفسهای بزرگ در مزرعه، بعضی از حشرات بالغ که در سپتامبر، اکتبر و نوامبر ظاهر شده و طی زمستان زنده مانده و در فصل بعدی تولید مثل کرده اند، بیش از 11 ماه زنده مانده اند. بعضی از مگسهای بالغ علامتدار رهاسازی شده در اکتبر، نوامبر و دسامبر بیم ماههای آوریل و ژوئن سال بعد دام افتاده اند.
مگسهای زیتون بالغ ممکن است در دمای زیر صفر درجه سانتیگراد برای مدت کمی زنده بمانند اما اگر آنها چند روز تحت این شرایط باقی بمانند، خواهند مرد. دمای بین صفر و پنج درجه سانتیگراد توسط بعضی از مگسها قابل تحمل است اما دامنه مرگ و میر عموما بالا است. در شرایط آزمایشگاهی، افراد جفتگیری نکرده بیش از افراد جفتگیری کرده زنده مانده اند. البته طول عمر نیز تحت تاثیر کیفیت غذا خواهد بود.
انتشار
روی درخت زیتون، بیشتر مگسهای بالغ درون سایبان گیاه مشاهده می شوند که میوه زیتونآن جا ممکن است بیشتر پیدا شود. اطراف درخت زیتون، مگسهای بالغ در جستجوی غذا روی سایر درختان مشاهده می شوند. در تابستان، در شروع مرحله بعد از دیاپوز، تعداد نرهای پیدا شده روی درخت زیتون در ابتدا بیش از تعداد ماده ها است ولی تعداد ماده ها روی سایر درختان از نرها بیشتر است. در پایان پرواز، این موقعیت برعکس شده و بیشتر ماده ها روی زیتون و بیشتر نرها روی سایر درختان مشاهده می شوند.
مگس زیتون قدرت انتشار در مسافتهای طولانی را دارد. جا به جایی 4 تا 10 کیلومتری در مزرعه مشاهده شده که البته این امر به شرایط آب و هوای، پستی و بلندی محیط و قابلیت دسترسی به میوه بستگی دارد. تحت شرایط محیطی طبیعی، حرکت مگس زیتون در دامنه کمتری صورت می گیرد. ولی باید توجه داشت که مگسهای بالغ توسط باد می توانند تا مسافتهای طولانی منتقل شوند.
در آزمایشگاه، زمانی که مگسهای بالغ توسط پنکه هایی مجبور به پرواز شده اند، ماده ها به طور متوسط 2/12 کیلومتر در هر روز و نرها 9/7 کیلومتر در هر روز پرواز کرده اند. در مزرعه، رهاسازی مگسها در محیطی بدون میوه به طور متوسط 400 متر در هر هفته پرواز کرده اند. زمانی که این رهاسازی در محیطی که 30درصد درختان میوه دارند انجام شود، دامنه پرواز 180 متر در هر هفته می شود. حشرات بالغ مگس زیتون می توانند از باغهای زیتون واقع در دشت به باغهای واقع در کوهستان و بالعکس مهاجرت کنند.
بلوغ جنسی در حشرات بالغ
حشرات ماده این مگس پس از طی زمان قبل از تخمگذاری (یعنی زمان بین ظهور تا رسیدن تخمدانها) قادر به تخمگذاری هستند. این زمان به تغذیه و شرایط محیطی بستگی دارد. در بهار و تا شروع تابستان این زمان 3 -2 ماه ودر اگوست و سپتامبر تنها 6-4 روز طول می کشد. تولید اسپرم چهار روز پس از ظهور حشرات بالغ آغاز می شود.
جداسازی نسلها
در تولید زیتون و کنترل پیشگیرانه مگس زیتون، جداسازی نسلها یک مساله مهم است. معمولا حشرات بالغ مسن تر نسل اول، با افراد جوان نسل بعدی مخلوط می شوند. تعداد افزایش یافته مگسهای به دام افتاده نمی تواند دلیلی بر ظهور نسل جدید باشد. معیار ویژه جداسازی نسلها تعیین درصد ماده های حاوی تخمدانهای از نظر جنسی رسیده است. این روش بر این اصل استوار است که ماده های نسل جدید دارای تخمدانهای نارس جنسی و ماده های نسل قبل، دارای تخمدانهای رسیده جنسی هستند که این موضوع در درصد بالا تا 98 درصد می رسد. بنابراین در صورت ظهور نسل جدید، افزایش قابل محسوسی در تعداد ماده های دارای تخمدان رسیده مشاهده می شود.
مبارزه
برای کنترل مگس زیتون دو نوع مبارزه شیمیایی مورد استفاده قرار می گیرد:
1. مبارزه شیمیایی پیشگیری کننده از فعالیت بالغین
2. مبارزه شیمیایی به صورت درمانی علیه لاروهای درون میوه ها
مبارزه پیشگیری کننده بر اساس بهره برداری از فعالیت تغذیه ای حشرات بالغ است که به ترکیبات صاتع کننده آمونیاک مانند محلول یک درصد پروتئین هیدرولیزات جلب می شوند و این مواد در ترکیب با سموم فسفره آلی یا پیرتروئیدها به عنوان طعمه بکار می روند. هنگام انجام این نوع سمپاشی، تنها بخشی از درخت و یا ردیفهای متناوبی از باغ به خصوص درختان میوه دار باید سمپاشی شوند. با استفاده از طعمه مسموم به این طریق، میزان سموم منتشر شده در مزرعه که می تواند به حشرات مفید خسارت وارد کند، کاهش خواهد یافت. در حقیقت طعمه پروتئین هیدرولیزات زنبورهای پارازیتوئید را جلب نمب کند. با این وجود، به دلایل اقتصادی و عملی، معمولا طعمه پاشی توسط هواپیما و در سطح وسیع صورت می گیرد. در یونان، بیشتر باغهای زیتون به این طریق سمپاشی می شوند. در تونس، اسپانیا و شایر کشورها نوارهایی از باغ زیتون با 25 متر عرض و فاصله 75 متر از هم، سمپاشی می شوند. در عمل، طعمه پاشی هوایی نوعی پوشش محسوب می شود و به خاطر باقی مانده این نوع سمپاشی ها، باید زمان مناسب آن تعیین شود تا بیشترین فایده را داشته باشد. بررسی تله Mc Phail هر پنج روز، برای ردیابی مناسب است و سمپاشی بر اساس داده های ردیابی (آستانه: 5-3 حشره در هر تله Mc Phail در هر پنج روز) و یا وجود آلودگی در میوه های نمونه برداری شده (آستانه: دو درصد) انجام خواهد شد.
سمپاشی درمانی علیه لاروها با استفاده از لارو کشها انجام می شود. حشره کشهای سیستمیک مانند دایتوات به صورت پوششه به صورت هوایی یا زمینی پاشیده می شوند. از این روش بر اساس تعداد لاروهای زنده درون نمونه های میوه (آستانه 15-5 درصد) استفاده می شود. این روش در گذشته در سطح وسیعی مورد استفاده قرار می گرفت، اما امروزه کمتر به کار می رود که این امر بیشتر به خاطر وجود بقایای سم در میوه زیتون و تاثیرات منفی آن بر روی حشرات مفید و محیط زیست است.
در فرانسه، به کارگیری طعمه مسموم جانشین سمپاشی درمانی شده است و سمپاشی بر اساس داده های تله های Mc Phai صورت می گیرد. در یونان، پاشیدن طعمه همراه سموم فسفره آلی، هم به صورت زمینی و هم به روش هوایی انجام می شود. ردیابی آفت نیز توسط تله های Mc Phail، نمونه برداری از میوه و زمان حساسیت میوه صورت می گیرد. در ایتالیا، در آلودگی محدود آفت، اولین پخش طعمه مسموم بر اساس تله های chromotropic انجام می شود که آستانه 6-5 حشره بالغ در هر تله در هر هفته است. با توجه به طعمه و قدرت باقی ماندن سم و بارندگی، این عملیات ممکن است تجدید شود. در مناطقی که طی سپتامبر بارندگی شدید است، سمپاشی پوششی درمانی اضافی زمانی که 15-10 درصد میوه های نمونه برداری شده آلوده باشند، انجام می شود. در اسپانیا، طعمه پاشی پیشگیری کننده در ردیفهایی از باغ زیتون با عرض 25 متر و فاصله 75 متر از یکدیگر صورت می گیرد و سه تا چهار بار سمپاشی در سال لازم است. سمپاشی درمانی پوششی با استفاده از لارو کشها زمانی که آلودگی میوه ها به 10 درصد رسید، انجام می شود.
اقدامات کنترلی مگس زیتون در کشورهای مختلف متفاوت است. در الجزایر، طعمه پاشی با سموم فسفره آلی (مانند فنتیون، دایمتوات و مالاتیون) در 10000 هکتار از باغهای زیتون به صورت زمینی و 14000-12000 هکتار یا بیشتر به صورت هوایی انجام می شود. ردیابی بر اساس میزان آلودگی (آستانه: یک درصد برای زیتونهای کنسروی، 5-3 درصد برای سایر ارقام) و نتایج حاصل از تله ها است. دو تا سه بار طعمه پاشی در هر سال انجام می شود.
در عربستان سعودی و قبرس، طعمه پاشی بیشتر هوایی انجام می شود ولی در بعضی مناطق ایزوله، این کار به صورت زمینی صورت می گیرد. ردیابی نیز بواسطه استفاده از تله های فرمون جنسی، نمکهای آمونیومی و پروتئینی صورت می گیرد. در اردن، از حشره کشهای تماسی انتخابی مانند سیپرمترین و کلوپیرفوس در اواسط ژوئن استفاده می شود و سپس یک سم فسفره آلی مانند دایمتوات در اواسط ژولای و دوباره در اواسط اگوست - در صورت نیاز - به کار می رود.
در مصر، دو یا سه بار سمپاشی با سموم فسفره آلی مانند دایمتوات و فورموتیون در هر سال انجام شده و فاصله دو سمپاشی آخری از هم، چهار هفته است.
در مراکش، سمپاشی شیمیایی بر اساس تقویم، در یک زمان علیه دو تا سه آفت انجام می شود.
در تونس، سموم فسفره آلی پاشیده می شود که بیشترین به صورت هوایی و گاهی زمینی است.
در ترکیه، سموم فسفره آلی مانند مالاتیون همراه طعمه به صورت زمینی پاشیده می شود.
میوه زیتون
میوه زیتون حاوی موادی شامل آب، چربی، پروتئین، قندها و املاح است (جدول شماره 2).
جدول شماره 2- مواد موجود در زیتون
نوع زیتون
پروتئین
چربی
زیتون سبز
1
11
زیتون سیاه
5/1
24
اطلاعات این جدول در رابطه با به کارگیری سموم شیمیایی قابل حل و غیر قابل حل در چربی، در مبارزه با مگس زیتون مهم است. از آخر اگوست محتویات داخل میوه زیتون شروع به افزایش یافته و این افزایش تا پایان دسامبر دارای اهمیت زیادی است.
ویژگیهای حشره کشهای مورد استفاده
سم لبایسید (EC 50) ( ماده موثر فنتیون) قابل حل در چربی است که تا آخر اگوست می تواند به کار رود. دایتوات (EC 40) (ماده موثر دایمتوات) در آب قابل حل بوده و از اول سپتامبر تا 20 روز قبل از شروع جمع آوری میوه ها می تواند استفاده شود ت روغن تولیدی عاری از بقایای سم باشد. بیشترین سطح بقایای سم، یک میلی گرم در هر کیلوگرم برای فینتیون و متابولیتهای آن و 4/0 میلی گرم در هر کیلو گرم برای دایمتوات و 05/0 میلی گرم در هر کیلوگرم برای متابولیتهای آن است. حفاظت مردم، حیوانات و محیط زیست از اثرات مخرب حشره کشها همیشه لازم است.
شرایط آب و هوایی هنگام سمپاشی و طی آن
زمان سمپاشی باید کوتاه بوده و از 8 روز بیشتر طول نکشد تا بیشترین تاثیر را داشته باشد. برای تاثیر بهتر طعمه پاشی، طعمه در ابتدای پاشش دارای بیشترین تاثیر است و باید صبح زود پاشیده شده و از پاشش آن در دمای بالای 28 درجه سانتیگراد و یا زمانی که رطوبت نسبی کمتر از 25 درصد و یا زمان بارندگی و یا انتظار بارندگی خودداری شود. پس از پاشش اگر باران با شدت کم در مدت کمی ببارد، طعمه پاشی زیاد تحت تاثیر زیاد نمی گیرد و حتی برعکس می تواند تاثیر طعمه را شدت بخشد. بارندگی شدید باعث شسته شدن طعمه شده و اگر بارندگی یک روز پس از پاشش طعمه صورت گیرد، طعمه پاشی باید تجدید شود. تجدید سمپاشی در زمانهایی که ظهور ادامه دار حشرات بالغ مشاهده شده و نسلها همپوشانی دارند، با توجه به تله ها الزامی است.
ارزیابی زمان طعمه پاشی
تصمیم گیری در مورد زمان سمپاشی، مهمترین عامل برای موفقیت در مبارزه با مگس زیتون است. در صورتی که سمپاشی زودتر از زمان مناسب انجام شود، تاثیر آن کمتر است و باید دوباره سمپاشی صورت گیرد. اگر اولین سمپاشی دیرتر از موقع مقرر انجام شود، با توجه به انجام عمل تخمگذاری آفت، تاثیر طعمه کاهش می یابد. تعیین زمان مناسب اولین سمپاشی بر اساس ترکیبی از عوامل زیر صورت می گیرد:
تعداد جمعیت مگسهای به دام افتاده (20-5 مگس در هر تله طی 5 روز)
ترکیب جمعیت مگس زیتون و نسبت جنسی آنها
درصد ماده های جفتگیری کرده (بیش از 5 درصد)
مرحله مناسب رشد میوه زیتون. وزن متوسط زیتون بیش از 2/0 گرم و شروع cove coagulation و سخت شدن هسته (در مطالعات انجام شده شروع این مرحله با تولید آمینو اسیدها در زیتون مشخص شده است).
شرایط آب و هوایی (دما و رطوبت نسبی)
برای تعیین زمان سمپاشی، تعداد جمعیت مگسهای به دام افتاده، نسبت جنسی ماده ها به نرها، درصد ماده های جفتگیری کرده، نتایج نمونه برداری، تغییرات جمعیت و تجربیات محلی باید مورد توجه قرار گیرد. برای تصمیم گیری در مورد سمپاشی، تاثیر شرایط آب و هوایی (دما و رطوبت نسبی) روی رشد حشره نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
دشمنان طبیعی
مبارزه بیولوژیک با استفاده از ورود دشمنان طبیعی (مبارزه بیولوژیک کلاسیک) و حفاظت و حمایت از دشمنان طبیعی موجود در دنیا صورت می گیرد. در زیر، بخشی از عوامل کنترل بیولوژیک این آفت ذکر می شود. مبارزه میکروبینیز با استفاده از ویروسهای مختلف صورت می گیرد
پارازیتوئیدها
حمله به لاروها در اریتره و آفریقای جنوبی
- Biosteres Iongicaudatus
حمله به لاروها در اریتره و آفریقای جنوبی
- Bracon celer
در آفریقای جنوبی
- Cirrospilus variegatus
در لبنان و ایتالیا
- Coptera silvestrii,
در یونان و ایتالیا
- Cyrtoptyx dacicida,
- Diachasmimorpha tryoni
حمله به لاروها
- Euderus cavasolae
حمله به لاروها در اریتره و آفریقای جنوبی
- Eupelmus afer,
حمله به لاروها در فرانسه، ایتالیا، یونان و اردن
- Eupelmus urozonus,
حمله به لارو و شفیره ها در فرانسه و ایتالیا
- Eurytoma martellii
حمله به لاروها در اریتره و آفریقای جنوبی
- Halticoptera daci,
حمله به لاروها در اریتره
- Mesopolobus modestus,
حمله به لاروها در اریتره و آفریقای جنوبی
- Neochrysocharis Formosa,
حمله به لاروها در اریتره، اتیوپی و آفریقای جنوبی
- O
حمله لاروها در اریتره و آفریقای جنوبی
-
در اریتره و آفریقای جنوبی
-
حمله به لاروها
-
در فرانسه، ایتالیا و یونان
-
در یونان
-
در اردن
-
حمله به لاروها در اریتره
-
شکارچیها
- Belonuchus rufipennis
- Carabus banonii
- Lasiopteraberlesiana
- Pterostichus creticus
- Scolopendra cretica
عامل بیماری زا
- Cricket paralysis virus
- Iridescent viruses
- Nuclear polyhedrosis viruses
- Small RNA viruses
ردیابی و نمونه برداری
در ردیابی جمعیت این آفت، روشهای به دام اندازی حشرات بالغ و نمونه برداری از میوه ها هر دو استفاده می شود. ایندکسهایی مانند دما و درجات روز بر اساس نیازهای حرارتی حشره مورد توجه است.
به دام اندازی
به دام اندازی حشرات بالغ، محرکهای غذایی، بینایی و جنسی به کار می روند که گاهی به تنهایی و گاهی در ترکیب با سایر محرکها در انواع تله ها استفاده می شوند. تله های Mc Phail با طعمه نمکهای آمونیوم یا پروتئین هیدرولیزات اغلب با بوراکس برای ردیابی در سطح وسیع مگس زیتون به کار می روند. محلول نمکهای آمونیوم از نظر به کارگیری تمیز هستند، اما پروتئین هیدرولیزات برای مگسها بیشتر جلب کننده است.
هنگامی که تله های Mc Phail با مواد چسبناک پوشش داده شوند، تاثیر آنها دو تا سه برابر می شود. زیرا همه مگسهای جلب شده را می گیرند. این تله ها داخل سایبان درخت آویزان می شوند که ترجیحا نیمه بالایی و سمت جنوبی یا غروبی درخت مناسب تر است. این تله ها به طور هفتگی کنترل شده و زمانی که به دام اندازی مگسها افزایش یابد، این کنترلها هفته ای دوبار خواهد شد. شعاع تاثیر تله های Mc Phail با پروتئین هیدرولیزات نزدیک 20 متر است و در فاصله 40 متری این تاثیر کاهش می یابد. تاثیر تله های Mc Phail با رطوبت نسبی کم و دمای بالاتر افزایش می یابد. از ماه می تا اگوست جلب کنندگی تله ها 30 تا 40 برابر می شود و سپس کاهش می یابد.
نسبت جنسی مشاهده شده در جمعیت مگس زیتون به دام افتاده توسط تله Mc Phail معمولا 1:1 است. در آخر بهار و اوایل تابستان نسبت ماده ها موقتا کاهش یافته و در اواسط تا پایان تابستان دوباره افزایش خواهد یافت. در سایر مواقع سال، تاثیر تله به دمای متوسط هوا بستگی دارد.
فرمون جنسی مگس زیتون سالهاست که شناخته شده است اما از آن جایی که ترکیب اصلی آن به صورت مصنوعی ساخته شده است، در ردیابی و کنترل آفت استفاده می شود. انواع تله در به دام اندازی مگس زیتون به کار می رود و همه به جز تله های قیفی و تله زرد نتایج مشابه داشته اند. ارتفاع تله نیز تفاوت معنی داری نشان نمی دهد. قدرت جلب کنندگی تله فرمونی با افزایش مسافت، کاهش می یابد و تا فاصله 80 متری از محل تله هنوز هم قابل توجه است. نرها از نظر جنسی بالغ مگس زیتون، تنها طی فعالیتهای تولید مثلی خود جلب فرمون می شوند. بنابراین از اواخر بهار تا اواسط یا اواخر تابستان، به علت عدم فعالیت تولید مثلی نرها به دام اندازی آنها کمتر می شود و طی اواخر تابستان و پاییز و همچنین طی بهار، تاثیر فرمون افزایش می یابد. در زمستان، دمای پایین مهمترین عامل کنترل کننده استفاده از فرمون است.
تله های chromotropic تنها مگسهای داخل سایبان درخت را جلب می کند؛ زیرا دامنه بینایی مگس زیتون کم (یک تا سه متر) است. آزمایشهای مزرعه ای ثابت کرده که مگس زیتون به رنگ زرد بیش از سایر رنگها جلب می شود ولی همانند سایر مگسهای میوه، رنگ زرد خاصی را ترجیح نمی دهد ولی به رنگ زرد منعکس کننده 500 تا 520 نانو متری بیشتر جلب خواهد شد. تله های chromotropic در سمت جنوب غربی سایبان نصب می شوند.
برای ردیابی مگس زیتون، به تعداد زیادی تله زرد رنگ نیاز است که این امر مناسب نیست. زیرا تعداد حشرات به دام افتاده طی زمانهای خاص آنقدر نیست و این تله ها حشرات دیگری از جمله دشمنان طبیعی آفات زیتون را نیز جلب می کنند و در ردیابیهای مبارزه تلفیقی، می توان از آنها در بررسی دینامیسم دشمنان طبیعی نیز سود جست. این تله ها در امر مبارزه با مگس زیتون با انجام به دام اندازی انبوه مورد توجه نیست؛ زیرا برای جمعیتهای دشمنان طبیعی بسیار مخرب است.
برای ردیابی، هم اطلاعات اکولوژیکی توسط تله هایی با شعاع عمل محدود مانند تله های chromotropic به دست می آید که نمونه برداری نقطه ای مد نظر بوده و جمع آوری افراد یک سطح وسیع مورد توجه نیست. برای کسب اطلاعات کشف کننده وجود آفت، از تله های با شعاع عمل وسیع مانند تله های بویایی استفاده می شود.
تعداد مگسهای به دام افتاده توسط تله های زرد رنگ ترکیب شده با استات آمونیوم تفاوت معنی داری با تعداد به دام افتاده توسط تله Mc Phail دو تا 17 برابر تله های زرد بدون طعمه، گیرایی دارد و حتی خاص گونه محسوب می شود. بنابراین تله های Mc Phail اطلاعات اکولوژیکی در مورد پارازیتوئیدها که به پروتوئین هیدرولیزات جلب نمی شوند به دست نمی دهد. این تله های زرد همراه فرمون با تله ها البته بال توریها را نیز جلب می کنند.
استفاده از تله های زرد همراه فرمون با تله های Mc Phail همراه فسفات آمونیوم به دام می اندازد که در پاییز کمی بیشتر است. در تابستان، تله های Mc Phail بیشتر از تله های زرد فرمون دار مگس به دام می اندازند. استفاده از جلب کننده های غذایی، بویایی و بینایی در ترکیب با تله های ردیابی جای بحث دارد.
نمونه برداری از میوه
نمونه برداری از میوه، اطلاعات مستقیمی درباره خسارت مگس زیتون و همچنین اطلاعات غیر مستقییم در مورد اندازه جمعیت و ترکیب آن ارائه می دهد. نمونه لرداری به فاصله یک هفته روی چهار درخت در هر هکتار به صورت تصادفی صورت می گیرد. یک دسته میوه از 10 شاخه مختلف از سایبان آها گرفته می شود و از هر درخت حداقل 10 میوه لازم است. روش جایگزین، شامل گرفتن نمونه هایی از از 25 تا 40 میوه از هر درخت و یا یک میوه در هر درخت با 10 روز فاصله و هر 30 روز شش میوه در هر درخت است. با انجام تستهای آزمایشگاهی نمونه ها، میزان میوه های آلوده مشخص شده و نوع حمله به هفت گروه تقسیم می شود:
· سوراخهای خنثی و عقیم
· لارو سنین اول، دوم و سوم
· لارو های زنده، مرده و پارازیته شده
· شفیره
· شفیره خالی
· تونلهای متروک
با بررسی این هفت گروه، اطلاعات قابل استفاده ای در مورد وضعیت جمعیت آفت به دست می آید.
نیاز به درجات روز
هر سه مرحله نابالغ مگس زیتون یعنی تخم، لارو و شفیره دارای مجموع نیازهای حرارتی خاص خود هستند تا بتوانند رشد خود را کامل کرده و اجازه می دهد تا 50 درصد از جمعیت به مرحله بعدی انتقال یابد. این نیازهای حرارتی اندازه گیری شده و تحت درجات روز ثبت شده است. یک درجه روز، درجاتی از دمای بالاتر از آستانه حرارتی رشد برای یک زمان 24 ساعته است.
نیازهای حرارتی مگس زیتون در Curfu: برای تخم 47 درجه روز بالای 3/6 درجه سانتیگراد، برای لارو 209 درجه روز بالای 8 درجه سانتیگراد و برای شفیره 5/204 درجه بالای 8 درجه سانتیگراد است. در Crete برای تخم 68 درجه روز بالای 6 درجه سانتیگراد، برای لارو 146 درجه روز بالای 10 درجه سانتیگراد در آوریل است. بدینوسیله می توان زمان رشد هر مرحله را در مزرعه پیش گویی کرد.
داده های محصول
در ردیابی جمعیت مگس زیتون طی تابستان، 10 درصد ریزش میوه تا اگوست قابل تحمل فرض می شود. زیرا این میزان توسط خود درخت قابل جبران است. بعدها زیتونهای حاوی لارو کمتر روی زمین مشاهده می شوند، زیرا از پاییز به بعد، مگس زیتون میوه های کمتر رسیده را برای تخمگذاری ترجیح می دهد که این میوه ها کمتر به طور طبیعی ریزش می کنند. میوه های برداشت نشده باقی مانده روی درخت تا بهار سال بعد بشدت آلوده می شوند و منبع افزایش جمعیت آفت در سال بعد خواهند بود.
استفاده از مواد شیمیایی تغییر دهنده فعالیت
بیشتر این مواد در مورد مگس زیتون شناخته شده و علیه آن به کار می روند.
به کارگیری طعمه و کشتن آفت
این روش در کنترل مگس زیتون بسیار متداول است. این روش ترکیبی از طعمه (استفاده از جلب کننده های بویایی- غذایی مانند پروتئین هیدرولیزات، نمکهای آمونیوم و اوره) و کشتن (استفاده از سموم حشره کش مانند فنیتون، دایمتوات، مالاتیون، پیرتروئیدها مانند دلتامیرین و دسیس و یا سموم طبیعی مانند پیرتروم، روتنون و یا ترکیبی از هر دو) است. محلول طعمه سمی ممکن است روی بخشی از درخت یا ردیفهایی از درختان به صورت زمینی و هوایی پاشیده شود. مگسهای بالغ جلب پروتئین هیدرولیزات شده و شروع به تغذیه از آن می کنند و با خوردن سم می میرند.
سمپاشی زمینی دارای اثرات کمتر مخرب از نظر زیست محیطی ایت و همچنین در برنامه های مبارزه تلفیقی نیز بهتر قرار می گیرد. با این وجود، پاشش طعمه به صورت هوایی به خاطر اثرات باقی مانده کمتر و ریزش کمتر و هزینه کارگری کمتر و به کارگیری مقدار محلول کمتر، بیشتر رایج است. البته مواد جلب کننده دیگری که تصفیه کننده آمونیاک هستند، نیز در مبارزه با مگس زیتون کاربرد دارند ولی به کارگیری این مواد در آینده، با توجه به نتایج تحقیقات آتی در مورد کارآیی آنها، توصیه خواهد شد.
اختلال در جفتگیری
استفاده از فرمونهای جنسی در مقدار بالا، حشرات را در پیدا کردن جفت گمراه می سازد. استفاده از یک یا دو فرمون در هر درخت برای انجام این کار کفایت می کند.
دور کننده ها
برخلاف بقیه مگسهای میوه، مگس زیتون تولید فرمون علامت گذاری تخمگذاری ندارد؛ با این وجود، فعالیت حشرات ماده تراکم تخمگذاری را تنظیم می کند. حشرات ماده ترجیح می دهند که تخمهای خود را در میوه های سبزی بگذارند که هیچ تخمی داخل آنها قبلا گذاشته نشده است. خروج و پاشیدن آب میوه به اطراف توسط تخمریز حشره در هنگام تخمگذاری، به عنوان یک ماده مشخص کننده تخمگذاری محسوب می شود. مطالعات مزرعه ای نشان داده است که اسپری 10 درصد محلول بقایای آبدار تفاله بعد از روغن گیری، چهار بار و به فاصله یک ماه و یا یک درصد pyrocatechol با نفت سفید کاهش محسوسی در حمله آفت داشته است. با این وجود، به خاطر وجود گیاهسوزی بعضی موارد و پایداری کم این نوع عملیات، باید قبل از انجام هر گونه عملیاتی عوارض آن مورد بررسی قرار گیرد. البته با بررسی های به عمل آمده در مناطق آلوده به مگس در استانهای قزوین و زنجان، ظاهرا این روش نمی تواند کارآیی داشته باشد، زیرا اغلب بیش از یک دلار در هر میوه مشاهده می شود.
جمع آوری میوه های آلوده
در ابتدای فصل و مناسب شدن میوه برای تخمگذاری، معمولا این میوه ها با رشد لارو از شاخه جدا شده و زیر درخت می ریزند ولی در پایان فصل و با استحکام یافتن دم میوه، دیگر این میوه ها بر زمین نمی افتند و روی شاخه ها باقی می مانند. جمع آوری میوه های زیر درخت که حاوی لارو و شفیره آفت هستند و همچنین میوه های باقی مانده پس از برداشت روی شاخه ها، تا حد زیادی می تواند از آلودگیهای بعدی جلوگیری کند. شایان ذکر است که این میوه ها اغلب امحاء می شوند ولی می توانند برای روغن کشی نیز مورد استفاده قرار گیرند. روغن تولیدی باید از نظر سلامت برای مصرف خوراکی، مورد تایید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گیرد.
استفاده از روش نر عقیمی
هدف از انجام روش نرعقیمی، کاهش متوسط باروری ماده های آفت است که تراکم جمعیت را به شدت کاهش می دهد. برای کنترل مگسهای زیتون با این روش، حشرات روی رژیم مصنوعی پرورش انبوه می شوند و سپس با اشعه دهی شفیره ها و یا بالغین با اشعه گاما یا نوترون سریع، آنها را عقیم ساخته و سپس رهاسازی می شوند. رهاسازی باید در محلهای ایزوله و یا جزایر صورت گیرد تا نتیجه مطلوب به دست آید. البته وجود تفاوتهای فیزیولوژیکی بین افراد وحشی و افراد پرورشی در شکست برنامه های نر عقیمی باید مد نظر گیرند که شامل طول عمر، قدرت تولید مثل، رقابت نرها، توانایی پرواز، پراکنش مزرعه ای، رنگ چشم و بینایی و تولید فرمون است.
در مورد مگس زیتون، با توجه به خصوصیات مونوفاژی این مگس که تنها از میوه زیتون تغذیه کرده و تخمگذاری آن نیز تنها زیر پوست میوه زیتون تغذیه کرده و تخمگذاری آن نیز تنها زیر پوست میوه زیتون صورت می گیرد، پرورش انبوه بسیار مشکل بوده و عملا استفاده از روش نر عقیمی در مبارزه با این آفت امکان پذیر نیست.
اختلال در همزیستها
همان طور که بیان شد، وجود باکتریهای همزیست برای رشد لارو مگس زیتون لازم است. این باکتریها با هیدرولیز آنزیمی پروتئین زیتون آمینو اسید لازم را برای لارو فراهم می سازند. استفاده از یک آنتی بیوتیک مانند سولفات استرپتومایسین در رژیم غذایی حشرات بالغ، از رشد لارو در زیتونهای سبز جلوگیری می کند. همین تاثیر با پاشیدن استرپتومایسین روی میوه ها چند روز قبل یا بعد از تخمگذاری حاصل می شود. روی زیتونهایی که برای زمان طولانی در هوای سرد انبار می شوند و یا روی زیتونهای بسیار رسیده، لارو آفت به خوبی رشد می کند، حتی اگر والدین آن از استرپتومایسین تغذیه کرده باشند. این زیتونها مقدار بیشتری اسیدآمینه نسبت به زیتونهای تازه دارند، بنابراین استفاده از آنتی بیوتیکها تنها روی درجه ای از رسیدگی تاثیر دارد.
استفاده از سموم انتخابی بر اساس طبیعت سم
آزمایشها نشان داده که متوپرن (یک آنالوگ هورمون جوانی) باعث شده که بعضی از جنینهای حشرات درون زیتونهای مورد سمپاشی نتوانند رشد کنند. دگردیسی و رشد لارو مختل شده و شفیره هایی که بیش از چهار روز عمر ندارند، توانایی تبدیل شدن به مگس را ندارند. ولی پاشش این مواد روی مگسهای بالغ تاثیری ندارد. سمپاشی با متوپرن 10 روز قبل از تخمگذاری، کنترل موثری ایجاد می کند که ظهور حشرات بالغ را کاهش داده و تغییر شکل و عقیمی بالغین را افزایش می دهد. با این وجود به علت اینکه متوپرن می تواند لارو را در پایان مرحله لاروی بکشد، خسارت به میوه توسط آن غیر قابل اجتناب است. این سم برای پستانداران و بسیاری از دشمنان طبیعی بی خطر است.
انتخابی بودن سموم بر اساس نوع استفاده
استفاده از سمپاشی هوایی به صورت حجم کم (Low Volume) کنترل موثری ایجاد می کند. در 200 میلی لیتر مالاتیون در ترکیب با طعمه مسموم با 1300 میلی لیتر پروتئین هیدرولیزات با این روش علیه مگس مدیترانه ای برابر با به کارگیری حجم معمولی (Normal Volume) و 300 میلی لیتر مالاتیون داشته است. استفاده از طعمه مسموم و پاشیدن آن روی تنها بخشی از باغ و یا بخشی از درخت، از دشمنان طبیعی حفاظت می کند که این امر تنها با سمپاشی زمینی امکان پذیر است.
مبارزه تلفیقی
تمام روشهای شیمیایی، بیولوژیکی و بیوتکنیکال (اقدامات زراعی، نر عقیمی، استفادهاز مواد شیمیایی تغییر دهنده فعالیت) علیه این آفت کاربرد دارند که در ترکیبهای مختلف و در فازهای متفاوتی از سیستم زندگی مگس زیتون مورد استفاده قرار می گیرند.
زمان مبارزه بیولوژیکی و شیمیایی با استفاده از نتایج ردیابی تعیین می شود. در مناطقی با زمستان معتدل و تابستان گرم و خشک مانند شمال آفریقا، رشد جمعیت مگس زیتون با وجود زمان طولانی گرمای تابستانه تهدید می شود و می توان از به کارگیری سم در اول تابستان خودداری کرد. کنترل آفت بر اساس رهاسازی اشباعی (400 تا 800 فرد در هر درخت) پارازیتوئید Opius Concolor استوار است. درختان تله یا ارقام بزرگتر میوه به عنوان نقاط تراکم آفت محسوب می شوند که برای رهاسازی تابستانه زنبور مناسب هستند.
برای مناطق با زمستان سرد و تابستان گرم و خشک، جمعیت های زمستان گذران مگی زیتون، نسل بهاره ای روی میوه های برداشت نشده از سال قبل ایجاد می کنند. رهاسازیاشباعی بهاره زنبور O.concolor مفید واقع می شود که هم جمعیت لارو آفت را کاهش می دهد و هم از شروع فصل، زنبور را آماده می سازد. در تابستان و اوایل پاییز، جلوگیری از جمعیت با رهاسازی اشباعی زنبور در وهله اول روی درختان تله و سپس روی سایر درختان و همراه با به دام اندازی انبوه مگسهای بالغ توسط تله های فرمونی و جلب کننده های غذایی امکان پذیر است. البته طعمه مسموم پاشی نیز لازم است. طی فصل بارندگی، به دام اندازی انبوه و طعمه پاشی به خاطر شسته شدن جلب کننده ها تاثیر طولانی ندارد و به طور طبیعی، سمپاشی بعدی به واسطه اینکه تخمهای گذاشته شده در این زمان، فرصت کافی برای رشد قبل از برداشت محصول ندارند، لازم نمی باشد. روی ارقام دیررس و در صورت وجود تراکم بسیار بالای جمعیت آفت، طعمه مسموم پاشی تنها گزینه باقی مانده است.
روشهای مناسب برداشت و زمان آن، از عوامل حیاتی محسوب می شوند که هم برای محدود سازی خسارت اقتصادی و هم برای کنترل جمعیت آفت لازم است. زیتونهای حاوی سوراخ لاروی دو تا سه برابر سریعتر از میوه هایی که لارو هنوز داخلشان است، ریزش می کنند. از سوی دیگر، اسیدیته روغن در روغن زیتون دارای سوراخ خروجی لارو به سرعت افزایش می یابد و برداشت سریع محصول، از خسارت جلوگیری کرده و کیفیت روغن را خراب نمی کند.
در مناطقی که زمستان سرد و تابستان نسبتا خنک دارد، مگس به صورت یکنواخت رشد می کند و دمای بالا تاثیری ندارد. به دام اندازی انبوه آفت اقتصادی نیست مگر اینکه تا زمانهایی طولانی بارندگی وجود نداشته باشد. بنابراین پاشیدن طعمه مسموم به صورت زمینی، مناسب ترین گزینه است. زیرا حتی اگر این طعمه ها توسط باران شسته شوند دوباره قابل تکرار هستند. برای بیشترین تاثیر، پاشیدن طعمه مسموم باید در زمان مناسب انجام شود و تصمیم گیری باید براساس درجات روز و به دام اندازی مگس بالغ توسط تله Mc Phail صورت گیرد و آستانه اقتصادی آن نیز شناخته شده باشد.
اقدامات قرنطینه ای
محموله های میوه زیتون وارده از کشورهای دارای مگس زیتون، برای بررسی علائم خسارت و آلودگی باید مورد بازرسی دقیق قرار گرفته و میوه ها باید بریده شده و برای پیدا کردن لاروها بازدید شوند. بهتر است که این میوه ها از کشورهای عاری از آفت و یا از مناطقی که هنوز آفت گزارش نشده است و این مساله با بازدید سه ماه قبل ار برداشت محصول تائید شده باشد، وارد شوند.
گیاهان زیتون وارده از کشورهای آلوده به مگس زیتون، باید کاملا عاری از خاک بوده و یا خاک همراه گیاهان برای مبارزه با شفیره های احتمالی، ضدعفونی شود و این گیاهان باید بدون میوه باشند. به طور کلی بهتر است از ورود این گونه گیاهان جلوگیری شود.
انتقال میوه و اندامهای گیاهی و خاک (مانند خاک همراه نهال طی زمان زمستان گذرانی آفت) از مناطق آلوده ممنوع است و پستهای قرنطینه داخلی باید از عبور این محموله ها جلوگیری کنند و همچنین تولید نهال در این مناطق باید تنها برای کشت در همان مناطق به کار روند و انتقال نهال و قلمه از این مناطق تنها با مجوز سازمان حفظ نباتات و پس از ضدعفونی مناسب، انجام شود.